سروش ایزد

وظايف شيعيان

امت اسلامي نسبت به عاشورا مديون است و اداي دين، مسؤوليت‌هايي را ايجاب مي‌كند. گذشتگان از شيعيان و علويان در عصر و زمان خود مسؤوليت‌هايي داشتند كه آن را انجام دادند و اينك زمان و فرصتي ديگر و مسؤوليتي ديگر براي حاضران است كه براي گراميداشت عاشورا و ياد شهيدان و بيان هدف و معرفي آرمان شهيدان از جان بكوشند. مسؤوليت و تكليف شيعيان در قبال عاشوراي حسيني به قرار زير است: 

۱. شكرگزاري بر نعمت ولايت و تربيت بر طريق مكتب اهل بيت عليهم السلام و بر توفيق شركت و درك مجالس اهل بيت عليهم السلام و درخواست دوام آن.

 ۲. قدرشناسي و دعا به والدين و مربياني كه آنان را با مجالس حسيني مأنوس كردند و يادكرد كساني كه مجالس حسيني را به پاداشتند. 

۳. قدر مسلم پيروان راستين امام حسين عليه السلام - اگر متعهد باشند - خود را موظف به شناخت كامل از فلسفه قيام حضرت مي‌دانند و در رساندن پيام‌هاي عاشورا ساعي و كوشا هستند و در اين راستا براي خنثي كردن دسيسه عاشوراستيزان از هيچ گونه اقدام مالي و جاني دريغ نمي ورزند و تا مرز ايثار پيش مي‌روند. 

۴. هم و حزن قلبي كه اولين مرتبه عزاداري است. به اين معنا كه عزاداران امام حسين عليه السلام مصيبت اهل بيتش را به مراتب بزرگ تر از مصائب خود و خانواده اش به حساب آورند. 

۵. عزاداري و ابراز حزن و اندوه در ايام حزن آل محمّد كه مرتبه دوم عزاداري است. ريان بن شبيب گويد: در نخستين روز ماه محرم به محضر امام هشتم رسيدم به من فرمود: «يَابْنَ شَبيب، إِنْ سَرَّكَ أَنْ تَكُونَ مَعَنا فِي الدَّرَجاتِ الْعَلي مِنَ الْجَنّاتِ فَاحْزُنْ لِحُزْنَنا وَ افْرَحْ لِفَرَحِنا وَ عَلَيْكَ بِولايَتِنا فَلَوْ أَنَّ رَجُلاً تَولّي حَجَراً لَحَشَرَهُ اللَّهُ مَعَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ. [۱] پسر شبيب، اگر دوست داري با ما در درجات عالي بهشت باشي، در حزن و اندوه ما اندوهگين و در شادي ما شادمان باش و محبت و دوستي ما پيشه كن كه اگر انسان در اين جهان سنگي را دوست داشته باشد، خداي متعال او را در روز قيامت با همان محشور مي‌كند». 

۶. سياه پوشيدن و سياه پوش كردن در و ديوار منازل، حسينيه ها، تكيه‌ها و مجالس عزاداري كه نشانه حزن و اندوه و كاشف از جوش عشق و علاقه شيعيان به مقام ولايت است. 

۷. تشكيل مجالس عزا و شركت در محافل سوگواري به منظور رونق بخشيدن به مجلس و آشنايي به وظايف و احكام شرعي و شناخت راه و روش سرور آزادگان. 

۸. ديگران را نيز به برگزاري مجالس هفتگي، ماهانه تشويق كند زيرا افراد هر چند متدين نباشند، در جلسات خانوادگي شركت مي‌كنند. در حديث است كه امام صادق عليه السلام با لحني تشويق گونه خطاب به فضيل بن يسار مي‌فرمايد: آيا مجلس تشكيل مي‌دهيد و با هم درباره ما سخن مي‌گوييد؟ فضيل مي‌گويد: آري. حضرت مي‌فرمايد: من مجالسي را كه در آن از ما ياد شود دوست دارم پس ياد ما را زنده بداريد. [۲]. 

۹. بهره برداري بهينه از مجالس با رعايت حريم و حقوق ديگران با خودداري از آزار و در تنگنا قرار دادن ديگران. در قرآن مي‌خوانيم: «يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُواْ فِي الْمَجَلِسِ فَافْسَحُوا… ». [۳]. 

۱۰. حزن و گريه به هنگام
ذكر مصيبت كه جزو برترين اعمال در عزاداري و دژ محافظي در برابر سختي‌هاي روز قيامت است.

 ۱۱. با كمال ادب و فروتني در مجالس حاضر شدن و خداي بزرگ را ناظر بر خود دانستن. 

۱۲. شركت در مجالسي كه خطباي صالح و مصلحت انديش و محقق دارد تا از وقتي كه در اختيار مي‌گذارد بهترين استفاده را ببرد. 

۱۳. توجه اساسي به عمق مجلس و پرهيز از رغبت به مجالس و مداحي‌هاي پرهياهو و بي محتوا يا كم محتوا.

 ۱۴. سلام كردن بر سلاله نور و حماسه ساز اعصار و قرون مولي الكونين، حضرت ابا عبداللَّه الحسين عليه السلام در هر روز كه از بزرگ ترين توفيق‌ها و ارزشمندترين نعمت‌ها است. 

۱۵. اعلام تنفر و دوري از دشمنان و پليداني كه زمينه قتل ائمّه عليهم السلام را آماده كردند و كشندگان و ظلم كنندگان به اهل بيت عصمت و طهارت كه آثار مثبت بسياري دارد. 

۱۶. تسليت گويي به امام عصرعليه السلام و به يكديگر در ايام عزاداري خصوصاً عزاي سيدالشهداءعليه السلام طبق نقلي از امام باقرعليه السلام اين گونه بگويد: «خداوند، پاداش ما را در مصيبت ما نسبت به حسين عليه السلام افزون بدارد و ما و شما را از خونخواهان او قرار دهد، در ركاب ولي خود، مهدي آل محمّد». [۴].

 ۱۷. پرهيز از هر رفتاري كه خارج از ضوابط اسلامي باشد. 

۱۸. بهره برداري بهينه از اين گونه مجالس در راستاي افزايش سطح آگاهي ديني و در ميان گذاردن مسائل شرعي، سؤالات اعتمادي، اخلاقي و… با سخنرانان مجلس.

 ۱۹. شناخت و مبارزه فرهنگي با آفات عزاداري با توجه به رهنمودهاي مراجع تقليد. 

۲۰. اقامه امر به معروف و نهي از منكر. اگر حاضران در مجلس شاهد منكري در عزاداري بودند (مانند
غناخواني مداح، به كار بردن آلات لهو و لعب) نبايستي از وظيفه امر به معروف و نهي از منكر غفلت كنند و اجازه دهند در چنين مجالس مقدسي كار منكر انجام شود. تا همچون كساني كه پيشتر به خاطر كوتاهي در انجام اين مسؤوليت مورد نفرين قرار گرفتند، مورد نفرين واقع نشوند «لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن م بَنِي إِسْرَ ءِيلَ عَلَي لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَي ابْنِ مَرْيَمَ ذَ لِكَ بِمَا عَصَواْ وَّكَانُواْ يَعْتَدُونَ، كَانُواْ لَا يَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ». [۵].

 ۲۱. احترام به خادمان و ذاكران و روحانيون و كليه كساني كه منتسب به هيئت حسيني هستند و حسين عليه السلام را دوست دارند زيرا محب حسين عليه السلام محبوب خداي بزرگ است. 

۲۲. ياري رساندن به گرداننده و يا گردانندگان اصلي آن و بانوان براي پذيرايي از بانوان داوطلب همكاري شوند.

 ۲۳. قدرداني و تشكر از برپا دارندگان و دست اندركاران مجلس. 

۲۴. در صورتي كه هيئت در منزل برگزار مي‌شود پس از صرف غذا زودتر پراكنده شويد و مشكل براي بانيان فراهم نياوريد.

 ۲۵. دست كشيدن از كار در عاشورا براي برپا داشتن آيين عزاداري، زيرا امام رضاعليه السلام فرمود: آن كس كه روز عاشورا كارهاي خويش را تعطيل كند، خدا حوائج دنيا و آخرتش را برآورد. [۶]. 

۲۶. قدرداني محترمانه از ذاكران و روحانيون، دانشمندان و پاسداران فرهنگ عاشورا.

 ۲۷. مواظبت بيشتر درباره امور شرعي پس از خروج از مجالس حسيني. 

۲۸. شركت فعال در ساختن حسينيه‌ها و تكيه‌هاي مذهبي كه گامي است در جهت گسترش آيين عزاداري.

پی نوشتها:

[1] امالي صدوق، مجلس ۲۷؛ بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۲۸۵؛ عيون اخبار الرضاعليه السلام، ج ۱، ص ۳۰۰ - ۲۹۹. 

[2] وسائل الشيعة، ج ۱۴، ص ۵۰۱. 

[۳] سوره مجادله، آيه ۱۱. 

[4] وسائل الشيعة، ج ۱۴، ص ۵۰۹. 

[۵] سوره مائده، آيات ۷۹ - ۷۸. 

[۶] امالي صدوق، مجلس ۲۷، ح ۴.

منبع:بایدها و نبایدهای عزاداری - ناصر باقربیدهندی - صفحه۱۶.

دقت و اعتراض مردم به تحریف

شاید گفته شود که مردم چگونه می‌توانند به چیزی که از آن آگاهی ندارند، اعتراض کنند؟ این موضوع تا حدودی درست است و راه درمان آن نیز، همان ارتقای سطح دانش عمومی و تاریخی مردم است. البته مسأله در این جا دو بعد می‌یابد:
نخست آن که آن‌ها که می‌دانند باید تذکر دهند، و آن‌ها که تردید می‌کنند، باید در رفع تردید خود کوشیده و پاسخ آن را بخواهند. دیگر آن که برخی مسایل، با فطرت و عقل سلیم از سوی عامه مردم قابل درک است و به سواد و اطلاعات چندانی نیاز ندارد. از این روست که قرآن، عامه مردم را در برابر انحراف، مسئول می‌داند و آن‌ها را از پیروی و تقلید کورکورانه باز می‌دارد و گاه به این سبب آن‌ها را سرزنش می‌کند. [۱] برای مثال، آیا مردم رفتار متناقض برخی خطیبان را متوجه نمی شوند؟ آیا بی محتوایی و موهون بودن سخنرانی ها، مداحی‌ها و روضه‌ها را درنمی یابند؟ آیا دروغ بودن برخی خواب‌های نقل شده را درک نمی کنند؟ آیا نامناسب بودن و عدم تناسب برخی روش‌ها را با روح فرهنگ عاشورا و فرهنگ حسینی لمس نمی کند؟ آیا ریایی بودن یک عمل یا یک مجلس را نمی فهمند؟ به طور حتم مردم می‌توانند به خوبی این مسایل را تشخیص دهند. بنابراین، وظیفه دارند، با روش‌های مناسب تذکر، و از خود واکنش نشان دهند. هم چنین بانیان مجالس، باید در برگزاری درست مجالس سیدالشهدا علیه السلام، دقت و کوشش بیش تری روا دارند.

پی نوشت:

[۱]: جاثیه، ۱۸؛ یونس، ۸۹؛ بقره، ۱۷۰؛ لقمان، ۲۱.

منبع:بنیادها و آسیب های عزاداری امام حسین علیه السلام - علی آقاجانی - صفحه ۱۵۱

 آموزش روش مند مبلغان و مداحان

امروزه، دانش، گستره پهناوری پیدا کرده است و بر شاخه‌ها و شعبه‌های آن افزوده شده است. همین مسأله، موجب شده که ورود به حیطه علوم، تخصص و مهارت بیش تری بطلبد. مداحی و تبلیغ نیز، از زمره دانش‌هایی است که بر خلاف بینش عمومی، به دانش گسترده و متنوعی نیاز دارد. یکی از عوامل جانبی تحریف را می‌توان بی نظمی و بی سلیقه ای بودن امور تبلیغی مداحی دانست. از این رو، باید آموزش روش مند مبتنی بر ضروریات، نیازها و اصول دینی، امری لازم و حساس تلقی شود؛ چرا که امروزه، گرایش به مداحی و روضه خوانی افزایش یافته و همین موضوع، آسیب‌ها را دو چندان کرده است. این آموزش منظم، زمان بندی و برنامه ریزی شده، باید بر پایه فلسفه درستی از عاشورا و فرهنگ آن بنا شود که به نظر می‌رسد همان فلسفه انسان شناختی و جامعی است که بیان گردید.
هم چنین بر پایه همین فلسفه، اشعار متن، اشعار دسته ها، اشعار سینه زنی و شورزنی، مقتل و روضه ها، تاریخ، ادبیات و دستگاه‌های موسیقی مرتبط با موضوع، و نیز معلومات عمومی و دیگر مسایلی که مرتبط با حسن مداحی و روضه خوانی و تبلیغ است، باید به شیوه ای جامع و البته در حد نیاز و کفایت آموزش داده شود. به نظر می‌رسد در این جهت، باید کتاب مقتلی که از هر حیث جامع و پیراسته بوده و حتما ترجمه فارسی داشته باشد، تهیه گردد و به عنوان متن مورد تأیید و رسمی، در میان مداحان آموزش داده شده و در میان مردم تبلیغ شود. هم چنین کتاب‌هایی در زمینه فلسفه قیام عزاداری و نیز کتابی که دربرگیرنده اشعار شاعران از گذشته تاکنون باشد، به صورت منتخب و پیراسته تدوین گردد. البته در این زمینه سازمان تبلیغات اسلامی گام‌هایی برداشته که باید تکمیل و تعمیم داده شده و نیز ارزیابی مداوم گردد.
نیز این آموزش، باید مسایل زمان را مد نظر قرار دهد و حالتی پویا داشته باشد. در این مرحله، رسانه‌های دیداری و شنیداری می‌تواند نقشی عمده و کارساز داشته باشند و با عمومی ساختن آموزش ها، به گسترش تفکر محکم اصلاحی یاری رسانند.

منبع:بنیادها و اسیب های عزاداری امام حسین علیه السلام -علی آقاجانی - صفحه ۱۵۲

نهراسیدن خواص از عوام و آگاهی دادن به مردم

در پاسخ به چگونگی بیرون رفتن از آسیب‌های فرهنگ عاشورا و عزاداری، یکی از نکات بسیار مهم و اساسی، توجه نکردن به دیدگاه‌های عامیانه مردم است. باید گفت که در ورود این آسیب‌ها به ساحت فرهنگ عاشورا، جهل توده مردم و عدم شناخت آنان از معارف دینی و جهل عمومی آن ها، در کنار عدم برخورد و انتقال درست آگاهی‌ها و معارف مؤثر است.

البته منصفانه آن است که انتظار از عالمان و نخبگان جامعه دینی بیش تر و از این رو، قصور و تقصیر آنان نیز نمایان تر است. عموم مردم جامعه دینی، پیرو و فرمان بردار رهبران و سرآمدان خود بوده و به آنان اقتدا می‌کنند. بنابراین، نقش آنان جدّی تر و پررنگ تر است. پس حرکت، فریاد و برخورد اندیشمندانه عالم، موجب از بین رفتن زمینه‌ها و زدودن تحریف‌ها و آسیب‌ها می‌شود. وظیفه عالمان آن است که هنگام ظهور بدعت‌ها و ناراستی‌ها در میان امّت، علم و دانایی خود را آشکار سازند؛ زیرا در غیر این صورت، مورد لعنت خدا خواهد بود. [۱]

قرآن نیز دانایانی را که تمامی آموزه‌های دین را، در میان مردم نشر نمی دهند و آن را کتمان می‌کنند، مورد لعنت خداوند دانسته است. [۲] علت کتمان حقایق و انتقال ندادن آن به مردم، چند چیز می‌تواند باشد: یا عمدی و به دلیل فسق، ناپاکی و نفاق آن عالم است؛ یا به سبب آن است که می‌خواهد از جهل مردم به زعم خود به نفع دیانت آن‌ها بهره گیرد؛ یا آن که از برخورد و اعتراض مردم به آن چه مقدس می‌پندارند واهمه دارد. تکلیف گروه نخست کاملاً مشخص است. شهید مطهری رحمه الله گروه دوم را نیز به دلیل آن که وظیفه اش را انجام نداده و کتمان حقایق نموده است، جزء گروه فقهیان و عالمان فاجر می‌شمارد. ایشان می‌فرماید: عالم وقتی در مقابل نقطه ضعف اجتماع قرار می‌گیرد، یا با آن مبارزه می‌کند که مصلح است، و یا این وظیفه را به جا نمی آورد، که مصداق فقیه فاجر است. [۳]

ایشان با ذکر دو ضعف مجالس عزاداری که تلاش برای ازدحام جمعیت و دستور واویلا به پا شدن در آن است، [۴] می‌گوید: با این نقطه ضعف چه باید کرد؟ آیا باید از این نقطه ضعف مردم استفاده کرد؟ باید بهره برداری کرد و سوارشان شد؟ باید مانند تاج نیشابوری گفت که چون این‌ها احمقند، من از حماقتشان استفاده می‌کنم؟ نه! بزرگ ترین رسالت و بزرگ ترین وظیفه علما، مبارزه با نقاط ضعف اجتماع است. [5]

درباره گروه سوم، اگر به ذهن خوانی آنان بپردازیم، یا آن که ذاتا اهل ترس و منفعت طلبند و از موقعیت‌های دشوار می‌هراسند؛ یا آن که به نظر خود، سخن گفتن و فریاد برآوردن را موجب از دست رفتن اعتقاد مردم می‌پندارند؛ در مجموع، ضرر اعتراض و برخورد را، بیش تر از سکوت می‌انگارند. آنان که منفعت و موقعیت خود را بر موقعیت و مقام دین مقدم می‌شمارند، وضعیتشان معلوم است. درباره گروه دیگر، باید وظیفه الهی شان یادآوری گردد. ضمن آن که باید به این نکته آگاه شوند که دم برنیارودن امروز آنان، نه تنها از حجم و عمق آسیب‌ها نمی کاهد، بلکه این آسیب‌ها در آینده به صورت هولناکی جلوه گر خواهد شد. «وظیفه علماست که در این موارد، حقایق را بی پرده به مردم بگویند، ولو مردم خوششان نیاید. وظیفه علماست که با اکاذیب مبارزه کنند. وظیفه علماست که مشت دروغ گویان را باز کنند». [6] شهید مطهری، این وظیفه را برای عالمان، حتی در برابر عالمان دیگری که در این مورد نادرست نگاشته اند، هم چون ملا حسین کاشفی و ملاّ آقادربندی مؤلف اسرار الشهادة، واجب می‌داند. به هر روی، اگر عالمانِ دینی، با دقت، جسارت و زیرکی تمام، در برابر این گونه آسیب ها، موضع محکم، متین و اصولی بگیرند، به طور حتم از حجم وسیعی از این تحریف‌ها کاسته خواهد شد. نمونه آن نیز فریادهای شهید مطهری بر تحریف هاست که تا حدود بسیاری، به ویژه در مقاطع زمانی خاصی، ثمر داد.

پی نوشتها:

[۱]: إذا ظهرت البدع فی امتی فلیظهر العالم علمه و الافعلیه لعنة اللّه ؛ روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله.

[۲]: بقره، آیه ۵۹.

[۳]: حماسه حسینی، ج ۱، صص ۱۰۱ ۱۰۳.

[۴]: حماسه حسینی، ج ۱، صص ۱۰۱ ۱۰۳.

[5]: حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۰۳.

[6]: حماسه حسینی، ج ۱، ص ۱۰۴.

منبع:بنیادها و اسیب های عزاداری امام حسین علیه السلام -علی آقاجانی- صفحه ۱۴۸