سروش ایزد

آداب تغذيه در آموزه‌هاي ديني

خداوند كريم در قرآن مجيد براي بهتر و سالم ماندن جسم انسان‌ها دستوراتي داده است و به وسيله پيامبر گرامي اش محمد مصطفي صلي الله عليه و آله به بشريت ارزاني داشته است.
قرآن كريم در سوره عبس آيه ۲۴ چنين مي‌فرمايد: «فَلْيَنْظُرْ الْإِنسَانُ إِلَي طَعَامِهِ» آدمي بايد به غذايش، خوراكش و به آنچه مي‌خورد توجه داشته باشد كه از هر نظر پاك و تميز، حلال، مباح و قابل خوردن باشد و از نظر بهداشت و سلامت دقت كافي داشته باشد كه آنچه مي‌خورد سالم باشد و چه از نظر ظاهر و چه از نظر باطن آلوده نباشد. حق كسي را نخورد و توجه كند كه چه مي‌خورد و به اندازه كافي بخورد و آيا آنچه مي‌خورد، خوردني است؟ »
آيه ۱۷۲ سوره بقره چنين مي‌فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ» اين آيه دستور مي‌دهد كه از غذاهاي پاك و پاكيزه و حلال‌ها و قابل خوردني‌ها استفاده كنيد و شكر نعمت‌هاي خدا را به جاي آوريد.

آيات قرآني انسان را از تصرف خائنانه در غذاها، خراب كردن مواد غذايي مردم و آلوده كردن آنها، مواد خوب و بد را مخلوط كردن براي سودجويي شخصي، گران فروشي و ظلم و ستم بر مردم بازداشته و نهي كرده است.
قرآن در آيه ۸۱ سوره طه چنين مي‌فرمايد: «از خوراكي‌هاي پاكيزه اي كه روزي شما كرديم، بخوريد، ولي در آن زياده روي نكنيد كه خشم من بر شما فرود مي‌آيد و هر كس خشم من بر او فرود آيد قطعا در ورطه هلاكت افتاده است».
رعايت دستورهاي بهداشتي در تغذيه يكي از مهم ترين عوامل سلامت، شادابي و طول عمر است.
اگر مردم بدانند كه چه بايد بخورند و چگونه بخورند و اصول تغذيه را در زندگي خود به كار بندند، نه تنها ريشه بسياري از بيماري‌ها از بين مي‌رود.
با رعايت اصول تغذيه تأثيرات مثبت در جنبه‌هاي مختلف فردي و اجتماعي نمايان شده و جامعه بشري طعم لذت و طراوت را بيش از پيش خواهد چشيد.
رهنمودهاي اسلام در زمينه تغذيه فوق العاده مهم و ارزشمند است و پيروي از آنها، نه تنها سلامت جسم را تضمين مي‌كند، سلامتي و شادابي روح و جان را نيز به ارمغان مي‌آورد.
در فرهنگ ديني، با توجه به هدف خلقت جهان هستي و جايگاه ويژه انسان در نظام آفرينش، تغذيه به عنوان ابزار و وسيله اي معرفي شده تا انسان را در جهت رشد و كمال سوق دهد، نه آنكه خودش هدف زندگي باشد.
در مورد آداب خوردن و آشاميدن در اسلام توصيه‌هاي فراواني شده است.

استفاده از مواد غذايي مناسب نخستين و مهم ترين رهنمود اسلام است كه برخي ويژگي‌هاي آن از آيات و روايات به اين صورت برداشت مي‌شود: «غذاي انسان بايد حلال بوده و از راه مشروع تهيه شده باشد».
غذايي كه از راه نامشروع و تجاوز به حقوق ديگران تهيه شود، هر چند ممكن است براي سلامت جسم ضرر نداشته باشد، امّا قطعاً براي سلامت روان زيان بار خواهد بود.
غذا بايد پاك و پاكيزه باشد. در آيات قرآن نيز به دو قيد حلال و طيب بودن غذاها تأكيد شده است. [1] در داستان اصحاب كهف، آن هنگام كه يكي از افراد مأمور مي‌شود براي تهيه غذا به شهر برود، با وجود موقعيت ترس و اضطراب و در شرايطي كه بايد به سرعت به غار باز مي‌گشت، به توجه به نوع و كيفيت غذا و انتخاب پاك ترين غذا سفارش شده است: «پس بايد بنگرد كه كدام غذا پاكيزه تر است تا رزقي از آن برايتان بياورد… ». [۲]
يكي از ويژگي‌هايي كه بايد به توصيه آموزه‌هاي ديني در انتخاب غذا به آن توجه كرد ارزش غذايي و فايده غذا است.
در قرآن كريم هر كجا كه از گوشت ماهي سخن به ميان آمده، قيد تازه بودن نيز به دنبالش آورده شده: «لَحْمًا طَرِيًّا». [۳]
«از منظر روايات اسلامي، برترين غذاها، غذايي است كه از دست رنج فرد تهيه شده باشد».
اگرچه روزي همه موجودات مقدر شده و به دست رازق بي همتا به آنها داده مي‌شود، اما رخوت و تنبلي انسان و صرفاً خوردن و خوابيدن او در فرهنگ قرآني مذموم دانسته شده و در مقابل سفارش به كار و تلاش جهت كسب رزق و روزي حلال و بهره از نتايج زحمات انسان شده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنْ الْأَرْضِ» [4]

قرآن از اهل بهشت كه در دارالسلام، جاويد هستند اوصافي ذكر كرده و وعده‌هاي غذايي بهشتيان به دو وعده صبح و شام اختصاص يافته است. «در بهشت روزي آنها هر صبح و شام مهيا مي‌باشد». [5]
در روايات اسلامي براي تداوم سلامت و شادابي انسان، خوردن دو وعده غذايي در صبح و شام سفارش شده است.
«شهاب بن عبد ربه» نقل مي‌كند كه نزد امام صادق عليه السلام، از دردها و بدگواري‌هايي كه داشتم، اظهار ناراحتي كردم. ايشان به من فرمود: «صبحانه بخور و شام بخور، اما در فاصله ميان آنها چيزي مخور؛ چراكه موجب تباهي تن است. مگر نشنيده اي كه خداوند مي‌فرمايد: «وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهَا بُكْرَةً وَعَشِيًّا». [6]
در روايات با وجود تعيين دو نوبت غذا در هر شبانه روز، بر خوردن ناشتايي و شام تأكيد شده و ترك آنها شديداً نهي شده است.
پيامبر خدا فرموده است: «خوردن شام را وا مگذاريد، هر چند به مشتي خرما باشد؛ زيرا وا گذاشتن آن، انسان را پير مي‌كند». [7]
پيشوايان اسلام براي پيشگيري از زيان‌هاي
و بهره گيري از منافع كم خوري، توصيه كرده اند كه انسان پيش از زماني كه اشتها دارد چيزي نخورد و قبل از آنكه اشتهايش كاملاً از بين رود، از خوردن دست بكشد. [8]

در روايات افزون بر اينكه بر كم خوري تأكيد شده است، منافع زيادي براي آن ذكر شده كه در بخش منافع ظاهري و باطني قابل بررسي است. از جمله فوايد و آثار ظاهري كه كم خوردن بر جسم مي‌گذارد، سلامت تن مي‌باشد.
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرموده است: «مادر همه داروها كم خوري است». [9]
از امير مؤمنان عليه السلام روايت شده است: «هر كس در خوردن به كم بسنده كند، سلامتش بيشتر مي‌شود و انديشه اش سامان مي‌يابد». [10]
يكي از فوايد كم خوري، شادابي چهره است.
در روايتي از حضرت عيسي عليه السلام نقل شده است كه خطاب به زني فرمود: «هنگامي كه غذا مي‌خوري، از سير شدن پرهيز كن؛ زيرا اگر غذا بر سينه سنگيني كند و از اندازه فزون شود، طراوت چهره از ميان مي‌رود». [11]
طول عمر يكي ديگر از فوايد كم خوردن است. چنانكه از لقمان نقل شده است: «اگر خوراك انسان اندك باشد عمرش طولاني مي‌شود». [12]
در احاديث پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام روايات بسياري در مورد فوايد معنوي كم خوري از جمله صفاي انديشه، نورانيت دل، رهايي از دام شيطان، بهره گيري از علم و حكمت و درك ملكوت هستي و استفاده بهتر از عبادات و در نهايت نزديكي به خداوند متعال مطرح شده است. [13]
«هيچ رزق و روزي و نعمتي وجود ندارد مگر آنكه از جانب خداست. » [14] در حقيقت همه انسان‌ها بر سر سفره نعمت خداوند متعال نشسته اند و از رحمت بي كران او برخوردارند.

در استفاده از نعمت ها، شايسته است از مالك حقيقي آنها ياد شود و با نام او از نعمت هايش استفاده كرد.
در روايات، بر ذكر نام خداوند به ويژه هنگام تغذيه و بهره بردن از رزق و روزي خدا تأكيد و نام خدا، عامل سلامتي و بركت غذا معرفي شده است.
پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله مي‌فرمايد: «هنگام غذا، از آن كسي نام ببر كه با وجود نامش هيچ دردي زيان نمي رساند و نام او شفاي همه بيماري‌ها است». [15]
مرحوم علامه طباطبايي در تفسير الميزان فرموده است: «حقيقت شكر اظهار نعمت است. چنانكه حقيقت كفر، اخفاي نعمت است». [16]
طبق آيات قرآن همه چيز جزو نعمت‌هاي الهي مي‌باشد و هدف از اعطاي نعمت نيز بندگي در راه اوست.
حقيقت شكر يعني؛ به كمال رساندن بندگي و انجام دستورهاي الهي و متذكر شدن مقام ربوبي خدا. [17]
قرآن كريم پس از آنكه به خوردن و بهره مند شدن از رزق و روزي‌هاي پاك و طيّب الهي، دستور مي‌دهد، مسئله شكر را مطرح كرده و مي‌فرمايد: «اي مؤمنان! از نعمت‌هاي پاكيزه اي كه روزيتان كرديم بخوريد و شكر خدا را به جا آوريد اگر فقط او را پرستش مي‌كنيد». [18]
شكر در برابر رزق و روزي‌هايي كه خدا به انسان عطا فرموده و نعمت غذا و تغذيه كه تداوم حيات انسان و موجودات به آن وابسته مي‌باشد، از مهم ترين جايگاه‌هاي شكر است كه در كنار شكر قلبي و شكر لساني، انفاق و اطعام مي‌تواند مصاديق شكر عملي آن به حساب آيد.

اميرمؤمنان علي عليه السلام مي‌فرمايد: «كامياب ترين مردم در كار نعمت ها، كسي است كه نعمت‌هاي موجودش را با شكرگزاري، پايدار سازد و نعمت‌هاي از دست رفته را با شكيبايي باز گرداند». [19]
در روايات زيادي يكي از شرايط استجابت دعا پرهيز از غذاي حرام معرفي شده است. در حديثي از پيامبر نقل شده است: «ايشان در پاسخ به شخصي كه عرض كرد: دعايي دوست دارم تا دعايم مستجاب شود ايشان فرمود: غذاي خود را پاك كن و از غذاي حرام بپرهيز». [20]

پی نوشت ها:

[۱]: بقره: ۱۶۹.

[۲]: كهف: ۱۹.
[۳]: نحل: ۱۴ و ۱۶.

[4]: بقره: ۲۶۷.
[5]: مريم: ۶۲.

[5]: كافي، ج۶، ص ۲۸۸، ح۲؛ بحارالانوار، ج۶۶، ص ۳۴۲، ح ۵.
[6]: «لاتدعوا العشاء و لو بكف من تمر فان تركه يهرم»، سنن ابن ماجه، ج۲، ص ۱۱۱۳، ح ۳۳۵۵.

[6]: دانش نامه احاديث پزشكي، ج۲، ص۱۱۰.

[7]: المواعظ العدديه، ص۲۱۳.
[8]: غرر الحكم، ح ۸۸۰۳.

[9]: علل الشرايع، ۴۹۷؛ بحارالانوار، ج۱۴، ص۳۲.
[10]: المواعظ العدديه، ص ۷۱.

[15]: تنبيه الخواطر، ج۲، ص۱۱۹؛ عدة الداعي، ص۱۶۶؛ بحارالانوار، ج۷۸، ص۴۵۳، ح ۲۱.
[16]: نحل: ۵۳.

[17]: بحارالانوار، ج۶۶، ص۴۲۵.
[18]: تفسير الميزان، ج۷، ص۶۵.

[19]: به نقل از: حسين اسكندري، آيه‌هاي زندگي، ص۱۸۸.
[20]: بقره: ۱۷۲.

[21]: ميران الحكمة، ج۱۳، ح۲۰۳۸۰.

[22]: بحار الانوار، ج۶۶، ص۳۷۳، ح ۲۷۰۹.

منبع:کتاب پیام سلامت -مریم سقلاطونی- صفحه۴۸

سلامتي در قرآن

قرآن كريم بر اهميت و تأثير بهداشت در زندگي دنيوي و اخروي اشاره‌هاي فراوان دارد. علت تأكيد قرآن بر اين مطالب دليلي بر جامع نگري دين مبين اسلام و جايگاه سلامت است. در اين بخش به نمونه‌هايي ارزشمند از كلام نوراني وحي درباره مسائل مختلف مربوط به سلامت اشاره مي‌شود:
داوود عليه السلام بارها مي‌فرمود: «بار خدايا! نه بيماري اي كه مرا سنگين و بستري كند و نه تندرستي اي كه مرا به فراموشي و غفلت [از ياد تو ]كشاند، بلكه حدّ ميان اين دو [نصيبم فرما]». [۱]
«اوست خدايي كه هيچ خداي ديگري جز او نيست. فرمانرواست، پاك است، سلامت بخش است». [۲]
«و خدا [شما را] به سراي سلامت فرا مي‌خواند و هركه را بخواهد به راه راست هدايت مي‌كند». [۳]

«خدا هر كه را از خشنودي او پيروي كند، به وسيله آن [كتاب] به راه‌هاي سلامت رهنمون مي‌شود و به توفيق خويش، آنان را از تاريكي‌ها به سوي روشنايي بيرون مي‌برد و به راهي راست هدايتشان مي‌كند». [4]
«و خواب شما را [مايه] آسايش و استراحت قرار داديم». [5]
قرآن كريم اموري را به عنوان آرامش معرفي مي‌كند: مانند نماز، تلاوت قرآن، اهل بيت عليهم السلام، توكل، صبر، تقوا، توبه، مطالعه تاريخ انسان‌هاي بزرگ، عمل صالح، تسليم بودن در مقابل خدا، انفاق، زكات و….
با توجه به آيه شريفه «آگاه باشيد، تنها با ياد خدا دل‌ها آرامش مي‌يابد. » تنها چيزي كه موجب آرامش روح است ياد و ذكر خداي متعال است.
به فرموده قرآن، اصل اول در سلامتي و صحت غذاها آن است كه حلال و پاكيزه باشند. اين گونه غذا، مي‌تواند مقدمات است؟ اين‌ها زيبايي‌هاي زندگيدنياست كه خداوند براي بهترين بندگانش خلق نموده است. پس از نعمت‌هاي خداوند استفاده كنيد». [6]
جالب است بدانيد كه خداوند در قرآن به طور مستقيم به خوردن گوشت و ماهي و ميوه اشاره مي‌كند و آنها را از نعمت‌هاي زندگي بخش الهي برمي شمارد و از ما مي‌خواهد كه از آنها بخوريم. [7]
مسئله خوراك در قرآن، آن قدر مهم است كه خداوند در آيه اي مستقيم به انسان فرمان داده است تا با دقت و تأمل در غذايي كه مي‌خورد، بنگرد. [8]
خداوند در قرآن كريم خواب را از عوامل سلامت و آرامش روح انسان برمي شمارد و آن را نعمتي قابل ستايش و آيه اي از آيات اعجازآميز الهي معرفي مي‌كند. [9]

پی نوشت ها:

[۱]: محمد محمدي ري شهري، ميزان الحكمه، ج۱۰، ص۴۶۸.

[۲]: حشر: ۲۳.

[۳]: يونس: ۲۵.

[4]: مائده: ۱۶.

[5]: نبأ: ۹.

[6]: اعراف: ۳۲؛ مائده ۸۷ و ۸۸.

[7]: مائده: ۱ و ۹۶؛ نحل: ۱۴؛ مؤمنون: ۱۹.

[8]: عبس: ۲۴.

[9]: روم: ۲۳؛ فرقان: ۴۷.

منبع:کتاب پیام سلامت-مریم سقلاطونی - صفحه۷

کوتاه جهان هستی از ابتدای خلقت موجودات، شاهد مکانیزم های متعددی در ایمن سـازی بـوده و اصـولاً هـر موجـودی بـه تناسب خلقت در جه ت ایمن سازی خود اقداماتی را به عمل آورده است بعضی از این فعالیتها جنبه صرفاً غریزی داشـته ماننـد لانه سازی لک لک ها بر بلندای درختان برای ایمن سازی تخمها از خطرات جونـدگانی ماننـد سـمور آبـی یـا در طبیعـت نیـز مکانیزم ایمنی ایجاد شده که کوهها در قرآن به عنوان ایمن کنندگان و میخ های کره زمین ذکر شده است و یـا لایـه جـو بـه منظور ایمنی از تشعشعات زیانبار ،انسانها نیز به لحاظ قوه اختیار دارای جهات مختلف ایمن سازی در طول تاریخ بشر بوده انـد در دوره ای به غارها در دل کوهها پناه برده اند و یا بوسیله الهامات الهی بر قلب حضرت نو ح ( ع ) به منظور ایمن سازی م ؤمنین از بلای آسمانی دستور ساخت کشتی بزرگ داده شده است اسلام در جهت سلامت سازی زندگی بشر در مسیر رشـد و تعـالی زمینه های مختلف ایمن سازی از نظر بهداشت فردی، جامعه ، ملل مختلف را مطرح و آنچه در زندگی انسان متصور است را به عنوان یک وا قعیت اجتماعی معرفی و دستورالعمل ارائه می نماید . دستوراتی در زمینه نحوه ساخت منازل ،اصول کلی در شـهر سازی تعاملات فرهنگی و اجتماعی ،ایمن سازی ب ا لحاظ جغرافیای طبیعی و سیاسی، ساختار حکومت ها و تعامل دولت مردان و مردم و خلاصه آنکه در جهت ایمن سازی یک پروسه قبل از تولد تا هنگام دفن حتی محل و کیفیت دفن اجساد در خـارج از منازل مسکونی را در قالب ایمن سازی و دستورالعمل های خاص به عنوان راهنمای سلامت و سعادت بشر مطرح کرده است . فی الواقع اسلام ب ه جهت اینکه کرامت خاصی برای انسان قایل است و او را اشرف مخلوقات عالم می داند، دستور و برنامه هـای مدونی در تمام عرصه های ایمنی زندگی انسانها دارد . متأسفانه در قرون حاضر نیاز سنجی های اجتماعی دسته کم گرفته شـده و اصول شهر سازی و ایمن سازی در منازل و هزاران زمینه دیگر به فراموشی سپرده شده است ،با توجه به اینکه مردم کشور ما زمینه های دینی قوی داشته اندمی توان با بهره گیری از این غنای فرهنگی انگیزه های ایمنـی بـ ه همـراه الگوهـای رفتـاری و کاربردی از دیدگاه فرهنگ اسلامی را در بین مردم ایجاد کرد و با پشتوانه اراده و عزم ملی به سـاختن کـشوری ایمـن و آمـاده جهت مقابله با حوادث غیر مترقبه بپردازیم . امید است با ایجاد حساسیت نسبت به این موضوع در این فاز و ارایه برنامه مـدون و کاربردی از دیدگاه فرهنگ اسلامی بتوانیم الگوی رفتاری مناسبی را برای مواقع بحران ارا یه نما ییم در این مقاله در چهار بخش با استناد به آیات و روایات اسلامی نقش دین در ایمن سازی و امداد رسانی و تسکین آلام حادثه دیدگان در حوادث غیر مترقبه مورد توجه قرار گرفته است .