خون از گذشته هاي بسيار دور مورد توجه انسان بوده است و ردپاي آن را حتي مي توان در اساطير مصر و يونان باستان يافت. در يونان باستان، به عنوان مثال بر اين باور بودند كه ايگور يا خون خدا ماده اي طلايي رنگي است كه در بدن خدايان و موجودات ناميرا جريان دارد.

در طب باستاني روم، عقيده بر اين بود كه چهار مزاج در ساخت و تعادل فيزيكي و رواني بدن نقش دارند و اين چهار عنصر تحت تاثير رژيم غذايي، سن، محل سكونت، آب و هوا و طيف وسيعي از عوامل ديگر قرار دارند.

اين چهار عنصر، خون، صفرا، سودا و بلغم به همراه عناصر چهارگانه، هوا، آتش، زمين و آب ، مزاج مركب را تشكيل مي دادند. اين تفسير از مايعات موجود در بدن از اولين توجهات ويژه به خون در طب سنتي بوده است.

توجه به خونريزي و زخم در طب باستاني مصر نيز جايگاه خاصي داشته است. تميز كردن زخم ها و جلوگيري از آلودگي خون با قرار دادن گوشت تازه و عسل روي زخم؛ حاكي از اهميت ويژه اين عنصر حياتي در مصر باستان بوده است.

ردپاي خون را مي توان در دوران هاي جديدتر و در اديان ابراهيمي يافت كه گرچه مايع حيات بوده اما با خروج از بدن، ماده اي ناپاك و آلوده بشمار مي رود.

به علت اهميتي كه از گذشته دور به خون داده مي شد، تغييرات عناصر خون يا بر هم خوردن نسبت اين عناصر با يكديگر هم مورد توجه بوده است؛ چه اين تغييرات به واسطه تغيير در تغذيه و شرايط محيطي بود چه به دليل خروج آن از بدن به منظور كم كردن حجم خون ناپاك.

بيرون كشيدن خون از بدن يا حجامت از جمله اعمالي است كه در تمدن هاي بسيار قديمي مانند تمدن هاي مايا،آزتك، مصر و بين النهرين وجود داشته و به منظور رهانيدن بيماران از بيماري و درد صورت مي گرفته است.

پاپيروس هاي قديمي نشان مي دهند كه مصريان باستان شايد اولين گروهي بودند كه از اين روش براي درمان استفاده كردند و اين كار تا زمان بقراط و امپراتوري روم نيز ادامه يافت.

حجامت در فرهنگ اعراب نيز وجود داشت و از منظر پيامبر اسلام، يكي از راه هاي درمان بيماري ها محسوب مي شد. اين روش پس از ظهور اسلام در خاورميانه گسترش پيدا كرد و در قرون وسطي و دوران رنسانس به اروپا هم رسيد.

البته عجيب نيست كه به علت پايين بودن كيفيت انجام حجامت در آن زمان، افراد بيش از آنكه درمان شوند، جان خود را از دست مي دادند.

حجامت همچنان در عصر جديد در بسياري از مناطق به ويژه در كشور هاي اسلامي از جمله ايران مورد استفاده قرار مي گيرد.

در سال 1377 هجري شمسي با مصوبه معاونت درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي انجام حجامت توسط پزشكان در مطب ها به خاطر خطرات آن (عفونت و خونريزي؛ كه در صورت عدم كنترل به موقع آن مي توانند مشكل ساز شوند) ممنوع شد، اما اين بخشنامه چند سال بعد، به دليل مغايرت با شرع بر اساس نظر فقهي شوراي نگهبان با حكم ديوان عدالت اداري لغو شد.

در عصر حاضر شايد جاي اين پرسش باشد كه آيا اين روش ديرپا هنوز مي تواند به عنوان روشي در درمان بيماري ها مورد استفاده قرار گيرد؟

حجامت و مستندات علمي

با گسترش علم در دهه هاي گذشته و نياز به اطمينان از سودمندي و بي خطر بودن روش هاي درماني پيش از رواج از آنها، سازوكارهاي مختلفي ابداع شده اند تا روش هاي درماني و دارويي را محك بزنند.

درمان هايي كه در سطح وسيع استفاده قرار مي گيرند بايد ابتدا از سد مطالعات آزمايشگاهي و باليني باكيفيت بگذرند و بعد از بررسي همه خطرهاي احتمالي و طي مراحل مختلف، اجازه استفاده بگيرند.

در مورد اثر حجامت، مطالعات باليني بسيار محدودي صورت گرفته است. در اين بين مطالعاتي روي تاثير حجامت بر چربي خون، قند خون و سندرم متابوليك انجام شده كه نشان داده اند حجامت مي تواند در بهبود علائم اين عارضه ها نقش داشته باشد، اما اين تحقيقات به دليل تعداد كم شركت كنندگان و پايين بودن كيفيت چندان قابل استناد نيستند.

علاوه بر اين، اثر حجامت روي سردردهاي ميگرني و ضربان دار، دردهاي مفصلي، كمردرد و قلب نيز مورد بررسي قرار گرفته كه نشان دهنده تاثير اندك و در شرايط خاص است، اما اين دست مطالعات نيز كيفيت لازم را براي اينكه به آنها استناد شود، ندارند.

نبايد از اين نكته مهم غافل بود كه حجامت در صورتي كه در محيط آلوده و به دست كساني كه در علم پزشكي تخصصي ندارند صورت گيرد، مي تواند باعث انتقال انواع عفونت هاي خوني از جمله ايدز و هپاتيت شود. همچنين خونريزي ناشي از حجامت مي تواند خطرناك باشد به ويژه حجامت در ناحيه گردن.

علم نوين پزشكي همواره در جستجوي راه هاي موثر و كم خطر براي درمان بيماري هاي مختلف است و براي رسيدن به هدف خود روش هاي درماني را در بوته آزمايش مي گذارد تا از اثرات مثبت و منفي آن ها مطلع گردد.

استفاده از روش هاي تائيدنشده توسط علم پزشكي، شايد در ظاهر بي خطر يا موثر به نظر آيند، اما مي توانند عواقب جبران ناپذيري را به دنبال خود داشته باشند.