​ بهشت و جهنّم در برزخ 

انسان به محض مفارقت بدن دنيوي وارد برزخ مي‌شود و در برزخ يا متنعّم است يا معذّّب. بنابراين، انسان در برزخ، سرگردان نيست، بلكه در بهشت يا جهنّم برزخي است.  بر اساس ظاهر آيه «إِنَّ الَّذينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَه ظالِمي أَنْفُسِهِمْ قالُوا فيمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفينَ فِي الْأَرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَه فَتُهاجِرُوا فيها فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصيراً»، [1] پس از مرگِ انسان، سؤال و جواب، بي درنگ آغاز مي‌شود و فرشتگان از خطوط كلّي اعتقادي فرد مي‌پرسند و جزئيات و احكام عملي وي را به روز قيامت وامي نهند.  انسان‌هاي الهي هميشه آماده پاسخ گويي سؤال‌ها هستند. از اين رو، نه تنها مردن براي آنان، سختي و فشار ندارد، بلكه هيچ لذّتي برايشان بهتر از مرگ نيست؛ چون هنگام مرگ فرشتگان با سلام به استقبالشان مي‌آيند و پيام خدا را به ايشان مي‌رسانند و آنان را پيش از معاد به بهشت برزخي فرامي خوانند: «الَّذينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَه طَيِّبينَ يَقُولُونَ سَلامٌ عَلَيْكُمْ ادْخُلُوا الْجنه بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ». در برابر اين سعادتمندان، ستمگرانند كه رفتار فرشتگان با آنها در هنگام مرگ، اعتراض گونه است: «الَّذينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَه ظالِمي أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ ما كُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ بَلي إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ فَادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدينَ فيها»؛ [2]  

 ستمگران هنگام ورود به قبر، سر تسليم فرود مي‌آورند و ضمن اظهار انقياد، به انكار رفتارهاي ناشايست خويش مي‌پردازند. آن گاه از سوي فرشتگان ندا مي‌رسد كه خدا از كرده هايتان آگاه است. پس به دوزخ درآييد. بر اساس ظاهر اين آيات، بهشت و دوزخ برزخي هم وجود دارد. امام زين العابدين عليه السلام نيز مي‌فرمايد: «وَ اللَّهِ! إِنَّ الْقَبرَ لَرَوْضَه مِنْ رِيَاضِ الْجنه أَوْ حُفْرَه مِنْ حُفَرِ النَّار» [3] ». [4]  براي نمونه، درباره جهنّم برزخي تبه كاران به اين عبارت بنگريد: «كافران و منافقان نه تنها پس از مرگ، زنده اند، بلكه از لحظه مرگ، به جهنم برزخي وارد و در آنجا عذاب خواهند شد. چنان كه خداي سبحان درباره قوم نوح مي‌فرمايد: «مِمَّا خَطيئاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا ناراً». [5]  كاربرد «فاء» به جاي «ثمّ» در «فَأُدْخِلُوا ناراً» بر اين نكته دلالت مي‌كند كه قوم نوح همراه با غرق شدن، به آتش وارد شدند، نه اينكه مدتي بعد به آتش درآمده باشند؛ زيرا آتش برزخي در درون آب نيز وجود دارد.  شاهد ديگر بر حيات برزخي، جريان فرعونيان است. در برزخ، آنان را هر بامداد و شامگاه بر آتش عرضه مي‌كنند، نه آتش را بر آنها. در قيامت نيز آنان را به شديدترين عذاب كيفر مي‌دهند: «النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَه أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذاب. » [6] شاهد برزخي بودن اين عذاب، عبارت «غُدُوًّا وَ عَشِيًّا» است؛ زيرا در قيامت كبرا، بامداد و شامگاه نيست. شاهد ديگر آنكه عذاب «عَرْض» [يعني عرضه شدن] در برزخ در برابر عذاب «دخول» [يعني داخل شدن] در جهنّم در قيامت است. [7]

پی نوشت ها:

[1]: نساء: ۹۷.

[2]: نحل: ۲۸ و ۲۹. 

[3]: شيخ صدوق، الخصال، ج ۱، ص۱۲۰؛ بحارالانوار، ج ۶، ص۲۱۴. 

[4]: تفسير تسنيم، ج ۲۰، صص ۲۱۹ و۲۲۰. 

[5]: نوح: ۲۵. 

[6]: غافر: ۴۶. 

[7]: تفسير تسنيم، ج ۷، ص۶۲۷. همچنين درباره بهشت و جهنّم برزخي نك: معاد در قرآن، ج ۴، ص۲۳۰. منبع:رسانه ملي و مفاهيم ماورايي؛ آسيب‌ها و بايسته‌ها،عبدالله جوادی آملی، ص127