​

به هر حال این که گفته شد با یک ملاک فرد اصلح را انتخاب کنید برای این است که اگر اعقل بودن ملاک قرار گیرد،گویا تمام ملاک ها و معیارهای مطلوب را با همین یک ملاک سنجیده ایم.امام صادق(ع)می فرماید:عاقل در برابر حق تسلیم است،در سخن گفتن رعایت انصاف می کند،به کسی ظلم و اجحاف نمی کند،در پذیرفتن باطل سخت‌گیر است یعنی باطل در او نفوذناپذیر است و عاقل از دنیا می گذرد ولی دین خود را حفظ می کند.همچنین می فرماید:ویژگی های عاقل دو چیزاست؛راستی در سخن گفتن و درستی در کار و مسئولیتی که برعهده او گذاشته شده است.عاقل از گفتن آن چه خردمندان نپذیرند بپرهیزد و خویش را در معرض اتهام قرار ندهد و از مدارا کردن با مردم دریغ نکند.دانش رهنمای اوست و اعمال و کارهایش همه منطبق بر دانش است.بردباری رفیق عاقل است و او را از ناملایمات و برخوردها محافظت می کند.عاقل از یقین دوری نمی جوید و از معیار یقین فاصله نمی گیرد.عاقل دنبال هوا و هوس نمی رود چون می داند هوا و هوس دشمن عقل،مخالف حق و قرین باطل است.قوت و توان هوا و هوس در پیروی از شهوات است و نشانه اصلی هوا و هوس،حرام خواری و غفلت از فرایض و کوچک شمردن مستحبات و سنت ها و غرق شدن در لهو و لعب است

علمای علم اخلاق می گویند فرق بین عاقل و احمق آن است که عاقل اول فکر می کند و بعد کار می کند اما احمق اول کار می کند و بعد فکر می کند و بعد از آن پشیمان می شود،یعنی عاقل کسی است که فکر می کند و با به کارگیری عقل خود به انجام امور می پردازد و احمق کسی است که عقلانیت ندارد و از عقل و فکر خود استفاده نمی کند و بیشتر تابع هوا و هوس است.خواجه عبدا…انصاری جمله قابل توجهی دارد.وی می گوید:هر کس که عقلانیت دارد همه چیز دارد،هم دنیا دارد و هم آخرت و هر کس هم عقلانیت ندارد،هیچ ندارد،نه دنیا دارد و نه آخرت.پس خوشا به حال آن کسی که هم عقل دارد و هم عقلانیت،یعنی هم قوه عاقله دارد و هم عقل خود را به کار می‌اندازد.پس برای انتخاب اصلح باید عاقل ترین را انتخاب کرد و البته تعقل محتاج تحصیلات خاص نیست و هر کس بتواند از عقل به عنوان یک پیامبر درون خود استفاده کند حتماً بهشتی می شود.در همین زمینه،حضرت امام(ره) درباره شهید رجایی فرمودند که رجایی عقلش بیش از علم اوست

در اسلام گستره مسئولیت و تکلیف انسان براساس عقل است،هر چه عقل انسان بیشتر باشد وظیفه و مسئولیت او به مراتب سنگین تر از دیگران خواهد بود و هر چه دایره بینش و عقل و خرد آدمی در حد کمتری باشد تکلیف او نیز سبک تر است.پیامبر اکرم(ص)اولین شرط تکلیف و مسئولیت انسان را عاقل بودن می داند و کسانی که قدرت تعقل ندارند در واقع از مدار مسئولیت خارج اند.