پیش از پرداختن به هر کاری اگر ضرورت و بایستگی آن معلوم باشد انسان برای انجام آن انگیزه و نشاط لازم را پیدا می کند.وقتی سخن از مباحث « مهدویت » به میان می آید ممکن است سوال شود : با وجود موضوعات بسیار و گوناگون که در جهان علم و دانش وجود دارد و نیازهای آدمی به دانش های مختلف و نیز محدودیت وقت و امکانات چرا باید به مباحث مهدویت پرداخت آیا مباحث مهدویت مسائلی کاربردی است که در زندگی روزمره تاثیر گذار باشد یا صرفا بحث ها یی است که دانستن آنها بهتر از ندانستنش است آیا کسانی که از مهدویت چیزی نمی دانند یا بسیار کم اطلاع اند در زندگی و حیات دنیوی خود به بن بست گرفتار آمده اند بنابراین ضرورت طرح معارف مهدویت باید مورد بررسی دقیق قرار گیرد. 

برای اثبات لزوم طرح این معارف می توان از ابعاد مختلف به این بحث نگاه نمود و بایستگی آن را از ابعاد و زوایای گوناگون بررسی کرد.  ۱) بعد اعتقادی  بی تردید « اعتقاد » بنیان اصلی زندگی انسان است و آنچه در میدان عمل محقق می شود به ساختار اعتقادی مربوط است . اگر آدمی از اعتقادی صحیح و منطقی برخوردار باشد در عمل گرفتار تناقض بی هدفی و سردرگمی نخواهد شد و از همه فرصت ها ی عمر خود برای ساختن شخصیت انسانی و الهی اش بهره خواهد گرفت . البته این اعتقاد باید سازنده حرکت آفرین و هویت بخش باشد و در همه فراز و نشیب ها ی زندگی مسیر درست و هموار را برای آدمی بگشاید.  در فرهنگ دینی ـ قرآن و روایات شیعه و سنی ـ بحث معرفت و شناخت امام و اعتقاد به او از اهمیتی ویژه برخوردار است ; به گونه ای که در ردیف اصول اعتقادی ; یعنی توحید نبوت و معاد شمرده شده است .  در اینجا اهمیت شناخت امام از نظر اعتقادی در انگاره ها ی مختلف بررسی می شود.  ۱ ـ۱) شناخت امام راه معرفت خدا  نخستین و مهم ترین وظیفه انسان شناخت پروردگار و آفریننده خویش است و تا شناخت او حاصل نشود راه درست بندگی و اطاعت از او به روی انسان باز نخواهد شد۱. به همین جهت در قرآن و روایات مطالب فراوانی درباره لزوم « معرفت خدا » مطرح شده است .  بعضی از آیات قرآن به توصیف خدا و صفات گوناگون او پرداخته است و امامان معصوم نیز در روایات و دعاها و خطبه ها به شکل گسترده از خدا و اوصاف او سخن گفته اند . ۲  از نظرگاه روایات راه معرفت خدا و اوصاف او شناخت اولیای خدا و امامان معصوم « علیه السلام » است ; چون اینان مظهر اسما و صفات الهی و آینه جمال و جلال پروردگارند. معصومین انسان های کاملی اند. که خداوند آنان را خلیفه و نماینده خود در زمین قرار داده و اراده کرده است که با آنان شناخته شود و از مسیر اطاعت آنها اطاعت شود و ثواب و عقاب را نیز بر مدار اعتقاد و اطاعت آنان قرار داده است .  وقتی از امام حسین « علیه السلام » درباره معرفت خدا و چگونگی آن سوال شد; حضرت فرمود : « معرفه اهل کل زمان امامهم الذی یجب علیهم طاعته » ;۳ « مراد از شناخت خدا شناخت اهل هر زمانی نسبت به امام خویشتن است آن امامی که اطاعت او بر آنان واجب است . »  به عبارت روشن تر شناخت امام طریق معرفت خدا است و انسان با شناخت امام و توجه به گفتار و دستورات او می تواند در جاده صحیح زندگی گام بردارد و به سعادتی که خداوند برای او رقم زده برسد. معرفت خدا بدون شناخت کسی که از جانب او سمت راهنمایی و راهبری بندگان را دارد امکان پذیر نیست .  شیخ صدوق (رحمه الله ) در تبیین حدیث یاد شده می گوید : مراد این است که مردم هر زمان بدانند خداوند کسی است که آنها را در هر زمان از امام معصوم خالی نگذاشته است . پس کسی که عبادت کند خدایی را که برای آنان حجت قرار نداده پس غیر خدا را عبادت کرده است . ۴  ۲ ـ ۱) شناخت امام شراط اسلام واقعی  شیعه و سنی به اتفاق از پیامبر اسلام نقل کرده اند :  « و ان من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه » ۵ « و هر آینه هر کس بمیرد و حال آنکه امام زمان خود را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت مرده است . »  بر این اساس شناخت امام شرط اسلام است و اگر کسی بی شناخت امام بمیرد گویا از اسلام بی بهره بوده است ; هر چند مناسک و اعمال اسلامی را انجام داده باشد. « امامت » شاهراه بندگی خدا است و آن که در این صراط مستقیم قرار گرفته کارها و اعمالش در مسیر درست منطقی و عاقبت به خیری واقع شده است ; و گرنه آن اعمال ره به جایی نبرده و کمالی برای او نخواهد آورد. امامت ستون اصلی خیمه اسلام است که اعمال اسلامی وابسته به آن است .  ۳ ـ۱) شرط قبولی اعمال پذیرش ولایت  مساله « ولایت امامان » چنان جایگاهی دارد که در روایات گوناگون پذیرش همه اعمال منوط به آن شده است : امام صادق « علیه السلام » پیشوای ششم شیعیان در این باره می فرماید :  « لایقبل الله من العباد عملا الا بمعرفتنا » ;۶ « خداوند از بندگان عملی را نمی پذیرد مگر به معرفت و شناخت ما »  براساس این روایات همه اعمال انسان در ظرف معرفت و آگاهی او نسبت به امام زمان ارزش می یابد.  ۴ ـ ۱) بایستگی شناخت ولی نعمت  « امام » واسطه فیض الهی است و آنچه از نعمت ها به عالم وجود می رسد به واسطه وجود او است و در این میان انسان ها نیز به واسطه وجود او از انواع نعمت ها ی الهی بهره مند می شوند. امام هم در « تشریع » واسطه است و هم در جنبه تکوین :  « بیمنه رزق الوری و بوجوده ثبتت الارض و السما » ۷ « به برکت او به خلق روزی می رسد و به واسطه وجود او زمین و آسمان پا برجاست . »  در فرمایش از امام ها دی « علیه السلام » است که وقتی می خواهید امامی را زیارت کنید اینگونه بگویید : بکم فتح الله و « …بکم یختم و بکم ینزل الغیث و بکم یمسک السما ان تقع علی الارض الا باذنه » ;۸  . « به واسطه شما خدا آغاز کرد و به شما پایان می دهد و به وسیله شما باران را فرو می فرستد و به واسطه شما نگه می دارد آسمان را که بر زمین نیفتد جز به اذن او »  پیامبر « صلی الله علیه و آله » می فرماید : « یا علی ! لولا نحن ما خلق الله آدم و لا حوا و لاالجنه و لاالنار و لا السما و لا الارض » ;۹ « ای علی ! اگر ما نبودیم خدا نه آدم و نه حوا را می آفرید و نه بهشت و نه جهنم را و نه آسمان و نه زمین را » . آیا این خلاف ادب نیست که ما درباره بسیاری از امور ـ که تاثیر چندانی در زندگی ما ندارد ـ آگاهی و اطلاع داشته باشیم ; ولی از ولی نعمت خود بی خبر باشیم !  ۵ ـ ۱) امامت سفارش پیامبر اکرم « صلی الله علیه و آله »  در روایتی از شیعه و سنی آمده است که رسول گرامی اسلام « صلی الله علیه و آله » فرمودند : « انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی ابدالله » ۱۰  برابر این فرمایش مسلمین مامور شده اند همانگونه که به قرآن متمسک می شوند به خاندان پیامبر « صلی الله علیه و آله » و ائمه هدی علیهم السلام نیز تمسک جویند تا در مسیر هدایت قرار گیرند. و این ضامن سعادت ابدی آنان است . روشن است که تمسک به قرآن بدون فهمیدن محتوای آن معنا ندارد و نیز تمسک به امامان معصوم « علیه السلام » بدون معرفت و آگاهی به جایگاه رفیع و ویژگی ها ی منحصر به فرد آنان ـ که الگوی بشریت اند ـ ممکن نیست . بنابراین از این جهت نیز معرفت و آگاهی به امام زمان (عج ) لازم است .  کوتاه سخن اینکه شناخت امام و حجت الهی . چنان مهم است که در روایات فراوان بر آن تاکید و به مسلمین سفارش شده است در این مسیر از خدای بزرگ استمداد کنند و پیوسته از او بخواهند که راه معرفت حجت های الهی بر آنان گشوده شود. از امام صادق « علیه السلام » نقل است که بهترین دعا برای دوران غیبت آخرین حجت الهی چنین است :  « اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف نبیک . اللهم عرفنی رسولک فانک ان لم تعرفنی رسولک لم اعرف حجتک اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی » ۱۱. »  ۲) بعد اجتماعی  بشر از روزی که روی زمین قرار گرفت پیوسته در آروزی یک زندگی اجتماعی سعادت بخش بوده و به امید رسیدن چنین روزی قدم برداشته است . اگر این خواسته تحقق خارجی نداشت هرگز چنین آرزو و امید در نهاد وی نقش نمی بست ; همان طور که اگر غذایی نبود گرسنگی نبود و اگر آبی نبود تشنگی نبود….  « مهدویت » ; یعنی امیدواری به آینده ای روشن پیام رهایی بخش به بشر سرخورده و ستم دیده و اینکه روزی یک مرد الهی خواهد آمد و آنچه مردم بدان امید دارند یقینا برآورده خواهد کرد.  اعتقاد به وجود مصلح جهانی ـ یا « فوتوریسم » ۱۲ ـ همیشه ما را در عرصه ها ی مختلف مبارزات اجتماعی حمایت خواهد کرد زیرا اگر واقعا معتقد به امام زمان « علیه السلام » باشیم خواهیم دید که همواره یک پشتیبان نیرومندی ما را درکارهای اجتماعی یاری می کند. بدون تردید نتیجه اعتقاد به امام زمان « علیه السلام » این نیست که ما از تمامی کوشش های اجتماعی دست برداریم و درگوشه ای نشسته و انجام همه کارها را به ظهور امام زمان « علیه السلام » حواله کنیم ! اصولا حضرت ولی عصر « علیه السلام » از چنین افراد عاطل و باطلی که صبح می کنند و به امور مسلمین اهتمام نمی ورزند بیزار است .  و یک فرد مسلمان معتقد همواره در کوشش و فعالیت است و برای خدا کار می کند و به زندگی (فردی و اجتماعی خود) خوشبین و امیدوار است و همیشه منتظر تعمیم عدالت و امنیت بسط عدل و داد آزادی و برادری و برابری و توسعه گزاره های دینی بر اساس توحید بوده و برای آنها تلاش می کند۱۳.  شخص مسلمان باور قطعی دارد که تنها نظام اجتماعی عادلانه ـ که به تمام خواست ها ی مشروع بشری پاسخ داده و منصفانه ترین قوانین را برای انسان ها آماده کرده است ـ نظام حکومتی اسلام و قانون الهی قرآن است و زیباترین آن در عصر ظهور حضرت ولی عصر « علیه السلام » تحقق خواهد یافت و این یعنی امید نشاط و زندگی  ماربین فیسلوف و مستشرق آلمانی در کتاب خود درباره فوتوریسم شیعه می گوید : « از جمله مسائل اجتماعی بسیار مهم که همیشه (می تواند) موجب امیدواری و رستگاری (باشد) همانا اعتقاد به وجود حجت عصر و انتظار او است . چون معتقدات مذهبی از ملل شرق زمین تا دو قرن دیگر کاملا اثرات خود را خواهد بخشید و می توان گفت که در این مدت و با این همه جمعیت و اسباب طبیعی شیعه پیشرفت محیرالعقولی نموده و از حیث عده و نیرو و قدرت مقام اول را حائز خواهد شد. و حتی اگر آثار معتقدات مذهبی از بین برود شیعه دارای آن سرمایه ای خواهد بود که ماورای قوای طبیعیه و عارضیه شوکت و اقتدار و قوت و حکومت خود را در عالم نگه دارد » ۱۴.  بنابراین اعتقاد به وجود مقدس مهدی موعود ـ ارواحنا فداه ـ امید را در دل ها زنده می کند. هیچ وقت انسانی که معتقد به این اصل است ناامید نمی شود; چون می داند یک پایان روشن حتمی وجود دارد …. و سعی می کند که خودش را به آن برساند۱۵. و از حرکت نمی ایستد و در برابر ناملایمات و سختی ها تن به شکست نمی دهد. این بزرگ ترین ره آرود اجتماعی برای بشر در پرتو اعتقاد به « مهدویت » است .  شناخت و اعتقاد به امام زمان « علیه السلام » مانع از همکاری شخص معتقد با ستمگران و ظالمان می شود و در برابر حکومت های فاسد تا حد توان پایداری می کند; چون او منتظر امامی است که هرگز با ظلم و ستم سازش نکرده ; بلکه برای عدالت گستری قیام خواهد کرد.  همچنین آن که منتظر مصلح است در اصلاح خود می کوشد تا برای جامعه ایمانی عنصری مفید موثر و کار آمد باشد; بلکه برای اصلاح دیگران هم تلاش می کند. به این شکل اجتماع به سوی خوبی ها و ارزش ها پیش می رود. « اجتماع منتظر » جامعه ای هدف دار و ارزشی است و این از برکات شناخت عمیق نسبت به امام زمان است .  ● بعد سیاسی  مردم پیوسته شاهد شکست مکتب ها و حکومت ها ی مختلف در صحنه جهانی هستند که بسیاری از آنها از روی فریب و نیرنگ شکل گرفته اند. سالیان دراز دو ایده غالب ـ کاپیتالیسم نماینده اندیشه لیبرال دموکراسی غرب و کمونیسم نماینده مدعی دفاع از حقوق کارگر بر اساس اصول دیالکتیک ـ همچون دو درنده ای با سلاح ها ی اتمی و… جهان معاصر را تهدید کردند. این تهدیدها آشکارترین دلیل بر عجز و درماندگی برنامه ها و ایده ها ی این دو مکتب بوده است . این دو تفکر اگر چه سالیان متمادی بر افکار و اندیشه سیاسی جوامع بشری تاثیر گذاشته بودند; ولی به مرور زمان یکی از آنها ناکارآمدی خود را نشان داد و به زباله دان تاریخ پیوست .  قدرت دوم که در مقابل کمونیسم قرار داشت سرمست از غرور بی رقیب بودن با نشان دادن چنگال ها ی خود به جهان معاصر خود را تنها ایدئولوژی شایسته برای رهبری بر نظم نوین جهانی می داند و سعی دارد به هر شکل ممکن هر ندای مخالفی را در سینه ها خفه می کند.  اما این خیالی بیش نیست ; زیرا می توان چالش های لیبرال ـ دموکراسی را در جهان به راحتی مشاهده کرد. این مکتب نه تنها بشر را به ساحل نجات نرسانده ; بلکه او را در گردابی از بحران های معرفتی اخلاقی روانی تکنولوژی و… گرفتار کرده است که همه اینها نشان از شکست حتمی و نزدیک این امپراتوری بزرگ دارد.  حال تکلیف این بشر وامانده و سرگشته از ناکامی ها و شعارهای بی عمل و نظاره گر شکست ها و سراب ها چیست. بشر امروزی با تجربه گذشته عطش یک طرح و نگاه جدید به جهان هستی دارد و چیزی نمی تواند آن را سیراب کند مگر طرح « مدینه فاضله مهدوی » . نظریه « مهدویت » یک نظریه جهانی است نه منطقه ای و این اندیشه نوین برای جهان و اداره آن برنامه و طرح بنیادین و کارساز دارد.  دنیا نیز تشنه چنین طرحی است ; از این رو معتقدیم تنها برنامه ای که می تواند پاسخ گوی بشر معاصر باشد اندیشه مهدوی است . چون مهدویت درعرصه حکومتی دارای اهدافی بلند متعالی و ارزشی است .  روشن است که اهداف حکومت امام زمان « علیه السلام » می تواند به عنوان اهداف راه بردی وکلان حکومت دینی مطرح شود. کسانی که در این عصر ادعای حکومت دینی دارند باید همه مسائل حکومتی شان را به آرمان های امام زمان « علیه السلام » نزدیک کنند و سیره آن حضرت را در ابعاد مختلف سیاسی اجتماعی فرهنگی قضایی … در برنامه های کلان خود مورد نظر قرار دهند.  اگر مهدویت به خوبی تبیین شود حرکت ها ی اصلاحی در سراسر جهان به بهترین شکل روح و حیات می گیرد; چنان که انقلاب اسلامی ایران به عنوان زمینه و بستر مناسب برای انقلاب بزرگ مهدی (عج ) شکل گرفت .

پی نوشت ها :  ۱ . ر . ک : شیخ کلینی کافی ج ۸ ص ۲۴۷ ح ۳۴۷ .  ۲ . « برای بررسی اوصاف الهی در قرآن ر . ک : فهرست موضوعی « تفسیر نمونه » برای نگاه به روایات ر . ک : « میزان الحکمه » ذیل کلمه « الله .  ۳ . شیخ صدوق علل الشرایع ج ۱ ص ۹ ح ۱ .  ۴ . همان .  ۵ . شیخ صدوق کمال الدین و تمام النعمه ج ۲ ص ۴۰۹ ح ۹ و قریب به این مضمون . ر . ک : صحیح بخاری ج ۵ ص ۱۳ ; صحیح مسلم ج ۶ ص ۲۱ و ۲۲ ; ابن ابی الحدید شرح نهج البلاغه ج ۹ ص ۱۵۵ ; مسند ابی داود ص ۲۵۹ ; حلیه الاولیا ج ۳ ص ۲۴۴ ; مستدرک حاکم ج ۱ ص ۷۷ ; ینابیع الموده ص ۱۱۷ .  ۶ . کافی ج ۱ باب نوادر ص ۱۴۳ ح ۴ .  ۷ . مفاتیح الجنان دعای عدیله .  ۸ . شیخ صدوق من لایحضره الفقیه ج ۲ ص ۶۱۵ ح ۳۲۱۳ .  ۹ . علل الشرایع ج ۱ ص ۵ ح ۱ ; کمال الدین و تمام النعمه ج ۱ ص ۲۵۴ ح ۴ .  ۱۰ …. ر . ک : کمال الدین و تمام النعمه ج ۱ ص ۲۷۹ ; عیون اخبار الرضا « علیه السلام » ج ۲ ص ۶۲ امالی طوسی ص ۱۶۱ و .  ۱۱ . کافی ج ۱ ص ۳۳۷ ح ۵ .  » ۱۲ . یعنی اعتقاد به دوره آخر الزمان و انتظار ظهور منجی و مصلح جهانی بزرگ . برای بیشتر ر . ک : سیدهادی خسروشاهی Futurism « مصلح جهانی و مهدی موعود از دیدگاه اهل سنت ص .۵۵  ۱۳ . سیدهادی خسرو شاهی مصلح جهانی و مهدی موعود از دیدگاه اهل سنت ص ۷۶ .  ۱۴ . سیدهادی خسروشاهی مصلح جهانی و مهدی موعود از دیدگاه اهل سنت ص ۷۷ به نقل از رولیسیون بزرگ یا سیاست الحسینیه فصل ۷ صص ۴۹ و ۵۰ تحت عنوان : فلسفه مذهب شیعه .  ۱۵ . مقام معظم رهبری (رسالت ۲۶ ۹ ۷۶ ) .  منبع : بنیاد فرهنگی حضرت مهدی (عج )  شخص مسلمان باور قطعی دارد که تنها نظام اجتماعی عادلانه ـ که به تمام خواست های مشروع بشری پاسخ داده و منصفانه ترین قوانین را برای انسان ها آماده کرده است ـ نظام حکومتی اسلام و قانون الهی قرآن است و زیباترین آن در عصر ظهور حضرت ولی عصر(عج ) تحقق خواهد یافت  اگر مهدویت به خوبی تبیین شود حرکت اصلاحی در سراسر جهان به بهترین شکل روح و حیات می گیرد; چنان که انقلاب اسلامی ایران به عنوان زمینه و بستر مناسب برای انقلاب بزرگ مهدی (عج ) شکل گرفت.