عاشورا، روز دهم از ماه محرّم. اهمیت این روز برای شیعیان به دلیل واقعه عاشورای سال ۶۱ هجری قمری است. امام حسین(ع) در روز عاشورا به همراه یارانش در سرزمین کربلا در جنگ با سپاه کوفه به فرماندهی عمر بن سعد به شهادت رسید.

شیعیان همه‌ساله با آغاز ماه محرم به عزاداری می‌پردازند. مراسم عزاداری در بیشتر مناطق تا روزهای ۱۱ و ۱۲ محرم و در بعضی مناطق تا پایان ماه صفر ادامه می‌یابد. اوج این عزاداری‌ها در روز عاشوراست. این روز در تقویم رسمی ایران، عراق، افغانستان، پاکستان و هند، تعطیل است.

معنی لغوی

عاشور، عاشورا و عاشوراء، بنا به قول مشهور علمای لغت، دهم محرم را گویند و آن روزی است که حسین بن علی(ع) شهید شد.[۱] بعضی از واژه‌شناسان عاشورا را کلمه‌ای عبرانی و مُعَرَّب (عربی شده) واژه عاشور دانسته‌اند. عاشورا در زبان عبری برای نامیدن روز دهم ماه تشری (ماه یهودی) به کار می‌رود.[۲]

پیش از واقعه کربلا

در کتاب جامع احادیث الشیعه از کتاب من لا یحضره الفقیه از امام باقر(ع) نقل شده: روزه در عاشورا قبل از واجب شدن روزه ماه رمضان معمول بوده، ولی پس از آن ترک شده است.[۳]

اهل سنت روز عاشورا را سالگرد روزی می‌دانند که حضرت موسی(ع) دریای سرخ را شکافت و به همراه پیروانش از آن عبور کرد و این روز را گرامی داشته و روزه گرفتن در این روز را مستحب می‌دانند.[۴]

عاشورا پس از واقعه کربلا

واقعه کربلا در روز جمعه دهم مُحَرَّم سال ۶۱ ه.ق رخ داد. سن امام حسین (ع) در آن زمان ۵۶۶ سال و چند ماه بود.[۵]

بنی‏ امیه پس از واقعه کربلا با اقداماتی مانند شروع به ذخیره آذوقه یک سال خود، تبریک و شادباش گفتن و لباس‌های نو پوشیدن، و روزه گرفتن، روز عاشورا را مبارک شمردند[۶]. چنانکه در زیارت عاشورای امام حسین (ع) آمده، «هذا یومٌ تَبَرَّکت ‏بِهِ بَنُوأُمَیةَ».[۷]

امامان معصوم شیعه از روزه عاشورا نهی کرده‌اند و در برخی موارد گفته‌اند که در روز عاشورا تا نزدیک غروب چیزی نخورید و نیاشامید، اما نزدیک غروب چیزی بخورید تا روزه اصطلاحی نباشد.[۸]
شیعیان و حتی برخی اهل سنت و ادیان غیراسلامی، روز عاشورا را برای زنده‌داشت شهیدان کربلا به سوگ می‌نشینند. سوگواری محرم، در آغاز با گریه و شعرخوانی مُنشِدان صورت می‌گرفت؛ اما رفته‌رفته مداحی، روضه‌خوانی، شمایل‌کشی، سینه‌زنی، تعزیه و جز آن بر مراسم سوگواری افزوده شد. بیشتر این آیین‌ها در دوران آل‌بویه، صفویه و قاجار شکل گرفتند. برخی از عالمان دینی و روشنفکران مقابله‌هایی با بعضی از این آیین‌ها (به‌ویژه قمه‌زنی) داشته‌اند.

عاشورا پیش از اسلام

یهودیان، مسیحیان، و اعراب زمان جاهلیت در گذشته عاشورا را بزرگ می‌داشته و این روز را روزه می‌گرفته‌اند.[9] فَیّومی در مصباح المنیر می‌گوید: از رسول خدا(ص) روایت شده: یک روز قبل از عاشورا و یک روز بعد از آن را هم روزه بگیرید تا از شباهت به یهود که فقط روز دهم را روزه می‌گرفتند خارج شوید.[10] مضمون همین روایت در کتاب‌های سنن دارمی[11]، سنن ابن ماجه[12]، صحیح مسلم[13]، جمهرة اللغة[۱4]، صحیح بخاری[۱5] و نیل الأوطار[۱6] هم نقل شده است.
منابع:

1- نک: دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه «عاشورا».
2- دایرة المعارف تشیع، ج۱۱، ص۱۵
3-عاشوراشناسی، مقاله پیشینه عاشورا، رضا استادی، ص۳۷-۳۸، به نقل از جامع أحادیث الشیعه، ج۹، ص ۴۷۹؛ و من لایحضره الفقیه، ج۲، ص ۸۵
4- اسحاق دبیری، روز عاشورا را چگونه بگذرانیم؟
5- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، موسسه اعلمی للمطبوعات، ص۸۴.
6- کلیات مفاتیح الجنان، ص۲۹۰
7- قمی، مفاتیح الجنان، ذیل «زیارت عاشورا».
8-نک: عاشوراشناسی، مقاله پیشینه عاشورا، رضا استادی، ص۴۲
9- نک: استادی، رضا، پیشینه عاشورا، در عاشوراشناسی، ص۳۹-۳۸
10- عاشوراشناسی، مقاله پیشینه عاشورا، رضا استادی، ص۳۷-۳۸، به نقل از بیهقی، ج۴، ص ۲۸۷
11- عاشوراشناسی، مقاله پیشینه عاشورا، رضا استادی، ص۳۷-۳۸، به نقل از سنن دارمی، ج۲، ص ۲۲
12- عاشوراشناسی، مقاله پیشینه عاشورا، رضا استادی، ص۳۷-۳۸، به نقل از سنن ابن ماجه، ج۱، ص ۵۵۲
13- عاشوراشناسی، مقاله پیشینه عاشورا، رضا استادی، ص۳۷-۳۸، به نقل از صحیح مسلم، ج۳، ص ۱۵۰
14- عاشوراشناسی، مقاله پیشینه عاشورا، رضا استادی، ص۳۷-۳۸، به نقل از جمهرة اللغة، ابن درید، ج۳، ص ۳۹۰
15- عاشوراشناسی، مقاله پیشینه عاشورا، رضا استادی، ص۳۷-۳۸، به نقل از صحیح بخاری، ج۳، ص ۵۷
16-عاشوراشناسی، مقاله پیشینه عاشورا، رضا استادی، ص۳۷-۳۸، به نقل از نیل الأوطار، ج۴، ص ۳۲۶