انقلاب اسلامی ایران، حرکت بزرگ مردمی به رهبری امام خمینی، از مراجع تقلید شیعه در ایران که در سال ۱۳۵۷ش./۱۹۷۹ م. موجب سقوط نظام پادشاهی و ایجاد نظامجمهوری اسلامی شد.

نتیجه این انقلاب که با حمایت مراجع تقلید شیعه اوج گرفت، بنیان گذاری حکومتی مبتنی بر احکام اسلامی و باورهای شیعه بود. روحانیان شیعه به خصوص حوزه علمیه قم سهم بزرگی در آگاهی بخشی به توده مردم و رهبری حرکت‌های مردمی داشتند. عبارت جمهوری اسلامی که در شعارهای مردمی تکرار می‌شد برگرفته از سخنان رهبری انقلاب (امام خمینی) بود.

اعتراضات آیت الله خمینی و دیگر علمای دینی به رفتارهای خلاف دین دستگاه حکومتی از سال ۱۳۴۱ آغاز شد. در سال ۱۳۴۲ پس از سخنرانی تند ایشان در روز عاشورا و در مدرسه فیضیه قم، دستگاه‌های امنیتی ایشان را بازداشت کردند. این خبر در روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ ه‍.ش موجب حرکت‌های اعتراضی و درگیری با ماموران حکومتی در برخی شهرها شد و تعدادی کشته شدند. تعداد زیادی از علمای سراسر ایران نیز با هماهنگی مراجع قم به نشانه اعتراض در تهران تحصن کردند. حرکت علما باعث آزادی آیت الله خمینی شد.

اعتراض دوباره آیت الله خمینی به تصویب یک لایحه در مجلس وقت باعث دستگیری دوباره در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ ه‍.ش و تبعید ایشان به ترکیه وبعدها بهنجف در عراق شد. پس از آن حرکت‌های مردمی و راهپیمایی هایی خیابانی چندان بروز و ظهوری نداشت. ولی درگذشت مشکوک سید مصطفی خمینی فرزند آیت الله خمینی در آبان ماه ۱۳۵۶ ه‍.ش باعث زنده شدن مخالفت‌های مخفی مردم با نظام سلطتنی شد.

سه ماه بعد به دنبال مقاله‌ای که در یکی از روزنامه‌های تهران منتشر شد و در آن به رهبری انقلاب که یکی از مراجع تقلید شیعه بود توهین شده بود حرکت‌های اعتراضی شدت گرفت و برخورد خشن و مسلحانه ماموران رژیم سلطنتی در روز ۱۹ دی در قم به گسترده شدن این اعتراضات و سرایت آن به شهرهای دیگر دامن زد. از این تاریخ به بعد کشور ایران دستخوش ناآرامی‌های گسترده و سراسری شد. حوادث پی در پی به ویژه کشتار روز ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ هر روز بر دامنه راهپیمایی‌ها و اعتراضات افزود تا این که پادشاه (محمد رضا پهلوی) کشور را ترک کرد.

امام خمینی که از عراق به پاریس رفته بود و با مصاحبه‌ها و پیام‌های خود انقلاب را رهبری می‌کرد در ۱۲ بهمن۱۳۵۷ ه‍.ش به ایران بازگشت و در ۲۲ بهمن همان سال نظام پادشاهی رسماً سقوط کرد.